داستان بوزرجمهر- قسمت دوم
شــنـیـده ســخــنـهـا فــرامــش مـکــنکه تـاجـسـت بـرتـخـت شاهی سخـنچـوخـواهـی کـه دانـسـتــه آیـد بــه بــربــه گـفــتــار بــگــشــای بــنـد از هـنـ...شــنـیـده ســخــنـهـا فــرامــش مـکــن | که تـاجـسـت بـرتـخـت شاهی سخـن |
چـوخـواهـی کـه دانـسـتــه آیـد بــه بــر | بــه گـفــتــار بــگــشــای بــنـد از هـنـر |
چـوگـسـتـرد خـواهی بـه هـر جـای نـام | زبــان بـرکـشـی هـمـچـو تـیـغ از نـیـام |
چــو بــامـرد دانـات بــاشــد نـشــســت | زبـــردســـت گــردد ســر زیــر دســـت |
ز دانــــش بــــود جــــان و دل را فــــروغ | نـــگـــر تـــا نــگـــردی بـــه گـــرد دروغ |
سـخـنـگـوی چـون بــر گـشـایـد سـخـن | بــمـان تــا بــگــویـد تــو تــنـدی مـکــن |
زبـــان را چـــو بـــا دل بـــود راســـتـــی | بـــبـــنــدد ز هــر ســو درکــاســـتـــی |
ز بـــیــکـــار گـــویــان تـــو دانــا شـــوی | نــگــویـی ازان ســان کــزو بــشــنـوی |
ز دانـــش دربــــی نـــیـــازی مـــجـــوی | و گــر چــنـد ازو ســخــنـی آیـد بــروی |
هــمــیــشــه دل شــاه نــوشــیـن روان | مــــبــــادا ز آمــــوخــــتــــن نـــاتــــوان |
بــپــرســیــد پــس مــوبــد تــیــز مــغــز | کـه انـدر جــهـان چـیـسـت کـردار نـغـز |
کـــجــــا مـــرد را روشـــنـــایـــی دهـــد | ز رنــــج زمــــانــــه رهــــایـــی دهــــد |
چــنـیـن داد پــاســخ کـه هـر کــو خــرد | بــیــابـــد ز هــر دو جــهــان بــر خــورد |
بــدو گــفــت گــرنـیـســتــش بــخــردی | خــرد خــلـعـتــی روشـنـســت ایـزدی |
چـنـین داد پـاسـخ کـه دانـش بـهـسـت | چــو دانـا بــود بــرمـهـان بــرمـهـســت |
بــدو گــفــت گــر راه دانـش نـجــســت | بــدیـن آب هـرگــز روان را نــشــســت |
چــنــیـن داد پــاســخ کــه از مــرد گــرد | ســرخــویـش را خــوار بــایـد شــمــرد |
اگـــــر تـــــاو دارد بــــــه روز نـــــبــــــرد | ســـر بـــدســـگـــال انــدر آرد بـــگـــرد |
گــــرامــــی بــــود بـــــر دل پــــادشــــا | بــــود جـــاودان شـــاد و فـــرمـــانـــروا |
بــدو گـفـت گـرنـیـســتــش بــهـره زیـن | نـــدارد پـــژوهـــیـــدن آیــیـــن و دیـــن |
چـنـیـن داد پـاسـخ کـه آن بـه کـه مـرگ | نــهــد بــر ســر او یـکــی تــیـره تــرگ |
دگـــر گـــفـــت کـــزبـــار آن مـــیــوه دار | کـــه دانـــا بـــکـــارد بـــه بـــاغ بـــهــار |
چــه سـازیـم تــاهـرکـسـی بــرخــوریـم | وگــر ســایـه او بــه پــی بــســپــریــم |
چــنـیـن داد پــاســخ کـه هـر کــو زبــان | ز بـــد بـــســتـــه دارد نــرنــجـــد روان |
کـســی را نـدرد بــه گـفــتــار پــوســت | بــود بــر دل انــجــمــن نــیــز دوســت |
هــمــه کــار دشـــوارش آســـان شــود | ورا دشـمـن ودوسـت یـکـســان شـود |
دگـــر گــفـــت کـــان کـــو ز راه گـــزنــد | بــگــردد بــزرگـســت و هـم ارجــمـنـد |
چــنــیــن داد پـــاســخ کــه کــردار بـــد | بــســان درخــتــیــســت بـــا بـــار بــد |
اگـــر نـــرم گـــویـــد زبــــان کــــســــی | درشـتـی بـه گـوشـش نـیـایـد بـسـی |
بــدان کـز زبــانـسـت گـوشـش بـه رنـج | چـو رنجـش نجـویی سـخـن را بـسـنج |
همـان کـم سـخـن مرد خـسـروپـرسـت | جـز از پـیش گـاهش نشـاید نشـسـت |
دگـــــر از بـــــدیــــهــــای نـــــا آمـــــده | گـــــریــــزد چـــــو از دام مـــــرغ و دده |
ســه دیــگــر کــه بـــر بـــد تــوانــا بــود | بــــپــــرهـــیـــزد ار ویـــژه دانــــا بــــود |
نـیـازد بــه کــاری کــه نــاکــردنـیـســت | نـــیــازارد آن را کـــه نـــازردنــیــســـت |
نــمــانــد کـــه نــیــکــی بـــرو بـــگــذرد | پـــــی روز نــــا آمــــده نــــشــــمــــرد |
بـــدشـــمـــن ز نـــخـــچـــیـــر آژیــرتـــر | بــرو دوسـت هـمـواره چـون تـیـر و پــر |
ز شـــادی کــه فــرجـــام او غـــم بـــود | خــــردمــــنــــد را ارز وی کــــم بـــــود |
تـــن آســـانــی و کـــاهــلــی دور کـــن | بـــکــوش وز رنــج تـــنــت ســـور کــن |
کـه ایـدر تـو را سـود بــی رنـج نـیـسـت | چنان هم که بـی پاسبـان گنج نیست |
ازیـن بــاره گــفــتــار بــســیـار گــشــت | دل مــردم خــفــتــه بـــیــدار گــشــت |
جــهــان زنــده بــاد بــه نــوشــیـن روان | هـمـیـشــه جــهـانـدار و دولـت جــوان |
بـــرو خـــوانـــدنـــد آفـــریــن مـــوبـــدان | کـــنـــارنـــگ و بـــیـــداردل بـــخـــردان |
ســتــودنــد شــاه جــهــان را بـــســی | بــرفــتــنــد بــا خــرمــی هــرکــســی |
دوهـفـتــه بــریـن نـیـز بــگـذشـت شـاه | بـــپـــردخـــت روزی ز کــاری ســـپـــاه |
بــــفــــرمــــود تــــا مــــوبـــــدان و ردان | بـــه ایــوان خـــرامــنــد بـــا بـــخــردان |
بـــپـــرســـیـــد شـــاه ازبـــن و از نـــژاد | ز تــــیـــزی و آرام و فـــرهـــنـــگ و داد |
ز شــــــاهـــــی وز داد کــــــنــــــداوران | ز آغـــاز وفـــرجـــام نـــیــک اخـــتـــران |
سـخــن کـرد زیـن مـوبــدان خـواسـتــار | بــه پـرسـش گـرفـت آنـچ آیـد بــه کـار |
بــه بــوزرجــمـهـر آن زمـان شـاه گـفـت | کـه رخـشـنـده گـوهـر بــرآر از نـهـفـت |
یــکــی آفـــریــن کـــرد بـــوزرجـــمــهــر | کـه ای شـاه روشـن دل و خـوب چـهـر |
چــنـان دان کـه انـدر جــهـان نـیـز شــاه | یـکـی چــون تــو نـنـهـاد بــرســرکــلـاه |
بـه داد و بـه دانـش بـه تـاج و بـه تـخـت | بـه فـر و بـه چـهـر و بـرای و بـه بـخـت |
چــوپـــرهــیــزکــاری کــنــد شــهــریــار | چــه نـیـکـوسـت پــرهـیـز بــا تــاجــدار |
ز یــــزدان بـــــتـــــرســـــد گــــه داوری | نــگـــردد بـــه مـــیــل و بـــکـــنــداوری |
خــــرد راکـــنـــد پــــادشــــا بــــر هـــوا | بــدانــگــه کــه خــشــم آورد پــادشــا |
نــبـــایــد کـــه انــدیــشـــه شـــهــریــار | بـــود جـــز پـــســـنـــدیــده کـــردگـــار |
ز یزدان شـنـاسـد هـمـه خـوب و زشـت | بــه پـاداش نـیـکـی بــجـویـد بـهـشـت |
زبـــان راســـت گــوی و دل آزرم جـــوی | هــمــیــشــه جــهــان را بـــدو آبــروی |
هــران کـــس کــه بـــاشـــد ورا رای زن | ســبــک بـــاشــد انــدر دل انــجــمــن |
ســـخــــن گـــوی وروشـــن دل و دادده | کــهــان را بـــکــه دارد و مــه بـــه مــه |
کــســی کــو بــود شــاه را زیـر دســت | نـبـایـد کـه یـابـد بـه جـائی شـکـسـت |
بــدانــگــه شــد تــاج خــســرو بــلــنــد | کـــه دانـــا بـــود نـــزد او ارجـــمـــنـــد |
نــــگــــه داشــــتـــــن کــــار درگــــاه را | بــــه زهـــر آژدن کــــام بــــدخــــواه را |
چـــو دارد ز هـــر دانـــشـــی آگـــهـــی | بـــمـــانـــد جـــهــانــدار بـــا فـــرهــی |
نـبــایـد کـه خــسـبــد کـسـی دردمـنـد | کـــه آیــد مـــگـــر شـــاه را زو گـــزنــد |
کـسـی کـو بـه بــادافـره انـدرخـورسـت | کـجــا بــدنـژادسـت و بــد گـوهـرسـت |
کــــنـــد شــــاه دور از مـــیـــان گــــروه | بــــی آزار تــــا زو نـــگـــردد ســـتــــوه |
هـران کـس کـه بـاشـد بـه زنـدان شـاه | گـــنــهــکـــار گـــر مــردم بـــیــگـــنــاه |
بــه فــرمــان یــزدان بـــبـــایــد گــشــاد | بــزنـد و بــاســت آنــچ کــردســت یـاد |
ســپــهـبــد بــه فــرهـنـگ دارد ســپــاه | بــــراســــایـــد از درد فــــریـــادخــــواه |
چــو آژیــر بـــاشــی ز دشــمــن بـــرای | بـــدانـــدیــش را دل بـــرآیـــد ز جـــای |
هــمــه رخــنــه پـــادشــاهــی بـــمــرد | بــداری بــه هـنـگــام پــیـش از نــبــرد |
بــه چــیـزی کـه گـردد نـکـوهـیـده شـاه | نــکــوهــش بــود نــیــز بـــا فــر و گــاه |
ازو دور گـــشــــتــــن بــــه رغـــم هـــوا | خـــــرد را بـــــران رای کـــــردن گـــــوا |
فــزودن بــه فــرزنــد بــرمــهــر خــویـش | چــو در آب دیـدن بــود چــهـر خــویـش |
ز فـــرهــنـــگ وز دانـــش آمـــوخـــتـــن | ســزد گــر دلــت یــابـــد افــروخـــتـــن |
گــشــادن بـــرو بــر در گــنــج خــویــش | نــبـــایــد کــه یــادآورد رنــج خـــویــش |
هـرانــگــه کــه یـازد بــبــد کــار دســت | دل شــاه بــچــه نــبــایـد شــکــســت |
چــو بــر بــد کــنـش دســت گــردد دراز | بــه خـون جـز بــه فـرمـان یـزدان مـیـاز |
و گــر دشــمــنــی یــابــی انــدر دلــش | چـو خـوبـاشـد از بـوسـتـان بـگـسـلش |
کـــه گـــر دیــر مــانــد بـــنــیــرو شـــود | وزو بـــاغ شـــاهـــی پـــرآهـــو شـــود |
چـوبــاشـد جـهـانـجـوی بـا فـر و هـوش | نـبــایـد کــه دارد بــه بــدگــوی گــوش |
ز دســتـــور بـــد گــوهــر و گــفــت بـــد | تــبــاهـی بــه دیـهـیـم شـاهـی رسـد |
نــبـــایــد شــنــیــدن ز نــادان ســخـــن | چــو بــد گــویـد از داد فــرمــان مــکــن |
هــمـــه راســـتـــی بـــایــد آراســـتـــن | نـــبـــایــد کـــه دیــو آورد کـــاســـتـــن |
چــوایـن گــفــتــهــا بــشــنــود پــارســا | خـــرد راکـــنـــد بـــر دلـــش پـــادشـــا |
کـــنـــد آفـــریــن تـــاج بـــرشـــهـــریــار | شــود تــخــت شــاهــی بــرو پــایــدار |
بـــنــازد بـــدو تــاج شــاهــی و تــخــت | بــدانــدیــش نــومــیــد گــردد زبــخــت |
چـــو بـــرگــردد ایــن چـــرخ نــاپـــایــدار | ازو نــــام نــــیـــکــــو بــــود یـــادگــــار |
بــــمـــانـــاد تــــا روز بــــاشـــد جــــوان | هــنــر یــافــتــه جــان نــوشــیـن روان |
ز گــفــتـــار او انــجـــمــن خــیــره شــد | هــمــه رای دانــنــدگــان تــیــره شــد |
چـو نـوشـیـن روان آن سـخـنـهـا شـنـود | بــه روزیــش چــنــدانــک بــد بــرفــزود |
وزان پــــنـــدهـــا دیـــده پــــر آب کــــرد | دهــانــش پـــر از در خـــوشـــاب کــرد |
یــکــی انــجـــمــن لــب پـــر از آفــریــن | بـــرفـــتـــنـــد ز ایــوان شـــاه زمـــیــن |
بــریـن نـیـز بــگـذشـت یـک هـفـتــه روز | بـهـشـتـم چـو بـفـروخـت گـیتـی فـروز |
بــــیــــانــــداخــــت آن چــــادر لــــاژورد | بــیــاراســت گــیـتــی بــه دیـبــای زرد |
شـهـنـشــاه بــنـشـســت بــا مـوبــدان | جــــهـــانـــدیـــده و کــــار کـــرده ردان |
ســــرمـــوبــــد مـــوبــــدان اردشــــیـــر | چــو شــاپــور وچــون یــزدگــرد دبــیــر |
ســتــاره شــنــاســان و جــویــنــدگــان | خـــردمــنــد و بـــیــدار گـــویــنــدگـــان |
ســـرایـــنـــده بـــوزرجـــمـــهـــر جـــوان | بـــیــامـــد بـــرشـــاه نــوشـــیــن روان |
بـــدانــنــدگــان گــفــت شــاه جـــهــان | کـه بـاکـیـسـت این دانـش انـدر نـهـان |
کـــزو دیــن یــزدان بـــه نـــیـــرو شـــود | هـمـان تـخـت شـاهی بـی آهـو شـود |
چـــوبـــشــنــیــد زو مــوبـــد مــوبـــدان | زبــــان بــــرگـــشـــاد از مـــیـــان ردان |
چــنــیــن داد پــاســخ کــه از داد شــاه | درفــشــان شــود فــر دیـهــیـم و گــاه |
چــو بــا داد بــگــشــایـد از گــنــج بــنـد | بــمـانـد پــس از مـرگ نـامـش بــلــنـد |
دگـــر کـــو بــــشـــویـــد زبــــان از دروغ | نــجــویـد بــه کــژی ز گــیــتــی فــروغ |
سـپـهبـد چـو بـا داد و بـخـشـایشسـت | ز تــاجــش زمـانـه پــرآســایـشــســت |
و دیــگـــر کـــه از کـــهــتـــر پـــرگـــنــاه | چـو پـوزش کـنـد بـاز بـخـشـدش شـاه |
بــه پــنـجــم جــهـانـدار نـیـکــوســخــن | کـه نـامـش نـگـردد بــه گـیـتـی کـهـن |
هـمـه راسـت گـوید سـخـن کـم وبـیش | نــگــردد بــهــر کــار ز آیـیــن خــویــش |
شـشـم بــر پـرسـتـنـده تـخـت خـویـش | چـنـان مـهر دارد کـه بـر بـخـت خـویش |
بــه هـفــتــم ســخــن هـرک دانــا بــود | زبـــانــش بـــگـــفـــتـــن تـــوانـــا بـــود |
نــگـــردد دلــش ســـیــر ز آمــوخـــتـــن | از انـدیـشــگــان مــغــز را ســوخــتــن |
بـــه آزادیــســـت ازخـــرد هــرکــســی | چــنـانـچــون بــبــالـد ز اخـتــر بــسـی |
دلــت مــگــســل ای شــاه راد از خــرد | خــــرد نــــام و فــــرجـــــام را پـــــرورد |
منش پست وکم دانش آنکس که گفت | کنم کم ز گیتـی کسی نیسـت جـفت |
چــنــیـن گــفــت پــس یـزدگــرد دبــیــر | کـــه ای شـــاه دانــا و دانــش پـــذیــر |
ابــرشــاه زشـتــســت خــون ریـخــتــن | بــه انـدک ســخــن دل بــرآهـیـخــتــن |
هـمـان چـون سـبـک سـر بـود شـهـریار | بـــدانــدیــش دســت انــدآرد بــه کــار |
هـمــان بــا خــردمــنــد گــیـرد ســتــیـز | کــنــد دل ز نــادانــی خــویــش تـــیــز |
دل شــاه گــیـتــی چــو پــر آز گــشــت | روان ورا دیــــو انــــبـــــاز گـــــشـــــت |
و رایــدون کــه حــاکــم بــود تــیـزمــغــز | نـــیــایــد ز گـــفـــتـــار او کـــار نـــغـــز |
دگــر کـــارزاری کــه هــنــگــام جـــنــگ | بــتــرســد ز جــان و نـتــرســد ز نـنـگ |
تـوانـگـر کـه بـاشـد دلـش تـنـگ و زفـت | شــکــم زمــیـن بــهـتــر او را نــهـفــت |
چــــو بــــر مـــرد درویـــش کـــنـــداوری | نــه کــهــتــر نــه زیـبــنــده مــهــتــری |
چــوکــژی کــنــد پـــیــر نــاخــوش بـــود | پــس ازمــرگ جــانــش پــرآتــش بــود |
چــو کــاهــل بــود مــرد بــرنــا بــه کــار | ازو ســــــیـــــر گــــــردد دل روزگــــــار |
نــمــانــد ز نــا تـــنــدرســـتـــی جـــوان | مـــبــــادش تــــوان و مـــبــــادش روان |
چـو بــوزرجـمـهـر ایـن سـخـنـهـای نـغـز | شــنـیـد و بــدانـش بــیـاراســت مـغــز |
چـنـیـن گـفـت بـاشـاه خـورشـیـد چـهـر | کـه بــادا بــه کـام تـو روشـن سـپــهـر |
چــنـان دان کـه هـرکـس کـه دارد خــرد | بــــدانــــش روان را هـــمــــی پــــرورد |
نـــکـــوهـــیـــده ده کـــار بـــر ده گـــروه | نــکـــوهــیــده تـــر نــزد دانــش پـــژوه |
یــکـــی آنـــک حـــاکـــم بـــود بـــا دروغ | نـــگــــیـــرد بــــر مــــرد دانــــا فــــروغ |
سـپــهـبــد کـه بــاشـد نـگـهـبــان گـنـج | سـپــاهـی کـه او سـر بــپـیـچـد ز رنـج |
دگــــر دانـــشــــومـــنـــد کــــو از بــــزه | نــتــرســد چــو چــیــزی بــود بـــامــزه |
پـزشـکـی کـه بــاشـد بــه تـن دردمـنـد | ز بـــیـــمـــار چـــون بـــاز دارد گـــزنـــد |
چــو درویـش مـردم کــه نـازد بــه چــیـز | کــه آن چــیـز گـفــتــن نـیـرزد بــه نـیـز |
همان سـفـله کـز هر کس آرام و خـواب | ز دریــــا دریــــغ آیــــدش روشـــــن آب |
وگــربـــاد نــوشــیــن بـــتــو بـــرجــهــد | ســپــاســی ازان بــرســرت بــرنــهــد |
بــهـفـتــم خــردمـنـد کـایـد بــه خـشـم | بـه چـیـز کـسـان بـرگـمـارد دو چـشـم |
بــهــشــتــم بــه نــادان نــمــایـنــده راه | ســپــردن بــه کـاهـل کـسـی کـارگـاه |
هــمــان بـــیــخــرد کــو نــیــابـــد خــرد | پــشــیـمـان شــود هـم ز گـفـتــار بــد |
دل مــــردم بـــــیــــخـــــرد بـــــه آرزوی | بــریـن گــونــه آویــزد ای نــیـک خــوی |
چــوآتــش کــه گــوگــرد یــابــد خــورش | گــرش درنــیــســتـــان بـــود پـــرورش |
دل شـــاه نــوشـــیــن روان زنـــده بـــاد | ســران جــهــان پــیـش او بــنــده بــاد |
*** | |
بــریـن نـیـزبــگـذشـت یـک هـفـتـه مـاه | نـشـســت از بــر تــخــت پــیـروز شـاه |
بـه یـک دسـت مـوبــد کـه بــودش وزیـر | بــــدســــت دگـــر یـــزدگـــرد دبــــیـــر |
هــمـــان گـــرد بـــر گـــرد او مـــوبـــدان | ســخــن گـو چــو بــوزرجــمـهـر جــوان |
بــه بــوزرجــمـهـر آن زمـان گـفـت شـاه | کــه ای مـرد پــر دانـش و نـیـک خــواه |
سـخــنـهـا کـه جــان را بــود سـودمـنـد | هــمــی مــرد بــی ارز گــردد بـــلــنــد |
ازو گـــنـــج گـــویــا نــگـــیــرد کـــمـــی | شـــنـــودن بــــود مـــرد را خــــرمـــی |
چـنـیـن گـفـت مـوبــد بــه بــوزرجــمـهـر | کــه ای نــامــورتــر ز گــردان ســپــهـر |
چــه دانـی کـه بــیـشــیـش بــگـزایـدت | چـــوکـــمـــی بـــود روز بــــفـــزایـــدت |
چــنـیـن داد پــاسـخ کـه کـمـتــر خـوری | تــن آســان شــوی هــم روان پـــروری |
ز کــردار نـیـکـی چــو بــیـشــی کــنـی | هـمـی بــرهـمــاورد پــیـشــی کــنـی |
چــنــیـن گــفــت پــس یـزدگــرد دبــیــر | کـــه ای مــرد گــویــنــده و یــاد گــیــر |
ســـه آهــو کـــدامــنــد بـــا دل بـــه راز | کــه دارنـد وهـســتــنـد زان بــی نـیـاز |
چـنـیـن داد پـاسـخ کـه بــاری نـخـسـت | دل از عیب جـسـتـن بـبـایدت شسـت |
بـی آهـو کـسـی نـیـسـت انـدر جـهـان | چـــه در آشــکــار و چــه انــدر نــهــان |
چــومــهــتــر بــود بـــر تــو رشــک آوری | چــوکــهــتــر بـــود زو ســرشــک آوری |
سـه دیـگـر سـخـن چـیـن و دوروی مـرد | بـــران تـــا بـــرانـــگـــیـــزد از آب گـــرد |
چــو گـویـنـده یـی کــو نـه بــرجــایـگــاه | سـخـن گـفـت و زو دور شـد فـر و جـاه |
همـان کـو سـخـن سـر بـه سـر نشـنود | نــدانــد بـــه گــفــتــار و هــم نــگــرود |
بــه چــیـزی نــدارد خــردمــنـد چــشــم | کــزو بــازمــانــد بــپــیــچــد ز خــشــم |
بـــپـــرســیــد پــس مــوبـــد مــوبـــدان | کــه ایــن بـــرتـــر از دانــش بـــخــردان |
کــســی نــیـســت بــی آرزو درجــهـان | اگــر آشـــکــارســـت و گــر در نــهــان |
هــــمــــان آرزو را پـــــدیــــدســـــت راه | کــه پــیــدا کــنــد مــرد را دســتــگــاه |
کــدامــیــن ره آیــد تـــو را ســـودمــنــد | کــدامــســت بـــا درد و رنــج و گــزنــد |
چـنین داد پـاسـخ که راه از دو سوسـت | گـذشــتــن تــو را تــا کــدام آرزوســت |
ز گـیـتـی یـکـی بــازگـشـتـن بــه خـاک | کـه راهـی درازســت بــا بــیـم و بــاک |
خــرد بــاشـدت زیـن سـخــن رهـنـمـون | بــدیـن پــرسـش انـدر چـرایـی و چـون |
خـــرد مــرد راخـــلــعـــت ایــزدیــســـت | سـزاوار خـلعـت نگـه کـن کـه کـیسـت |
تــنــومــنــد را کــو خــرد یــار نــیـســت | بـه گـیـتـی کـس او را خـریدار نـیسـت |
نـبــاشـد خــرد جــان نـبــاشـد رواسـت | خـرد جـان پـاکـسـت و ایـزد گـو اسـت |
چــوبــنــیـاد مــردی بــیـامــوخــت مــرد | ســرافــراز گــردد بــه نــنــگ و نــبـــرد |
ز دانـش نـخــسـتــیـن بــه یـزدان گـرای | که او هست و باشد همیشه به جای |
بــــدو بــــگـــروی کـــام دل یـــافـــتـــی | رسـیـدی بـه جـایـی کـه بـشـتـافـتـی |
دگــر دانــش آنــســـت کــز خـــوردنــی | فـــــــــــــراز آوری روی آوردنــــــــــــی |
بــخـورد و بــپــوشـش بــه یـزدان گـرای | بــدیــن دار فــرمــان یــزدان بــه جــای |
گـــر آیــدت روزی بـــه چـــیــزی نـــیـــاز | بـه دشـت و بـه گـنج و بـه پـیلـان مناز |
هـم از پــیـشـه هـا آن گـزیـن کـانـدروی | ز نـــامـــش نـــگـــردد نــهــان آبـــروی |
هـمـان دوسـتـی بــاکـسـی کـن بـلـنـد | کـه بـاشـد بـسـخـتـی تـو را سـودمـند |
تــو در انـجــمـن خــامـشــی بــرگــزیـن | چـوخـواهی کـه یک سـر کـنـنـد آفـرین |
چــو گــویـی هـمـان گـوی کآمـوخــتــی | بــه آمــوخــتــن درجــگــر ســوخــتــی |
سـخـن سـنـج و دینـار گـنجـی مـسـنج | کـه در دانـشـی مـرد خـوارسـت گـنـج |
روان در ســـخـــن گــفـــتـــن آژیــرکـــن | کــمـان کـن خــرد را ســخــن تــیـرکـن |
چــو رزم آیـدت پــیـش هــشــیـار بــاش | تــنــت را ز دشــمــن نــگــهـدار بــاش |
چـو بــدخـواه پـیـش تـوصـف بـرکـشـیـد | تـــــو را رای وآرام بـــــایــــد گـــــزیــــد |
بــرابــر چـو بــیـنـی کـسـی هـم نـبــرد | نـــبـــایــد کـــه گـــردد تـــو را روی زرد |
تــو پــیـروزی ار پــیـشـدســتــی کـنـی | سرت پـسـت گردد چـوسسـتـی کنی |
بــدانـگـه کـه اسـب افـگـنـی هـوش دار | ســــلــــیـــح هـــم آورد را گــــوش دار |
گـــرو تـــیــز گـــردد تـــو زو بـــرمــگـــرد | هــشـــیــوار یــاران گــزیــن در نــبـــرد |
چــودانـی کــه بــا او نـتــابــی مـکــوش | بـــبــرگــشــتــن از رزم بـــاز آر هــوش |
چــنـیـن هـم نــگــه دار تــن در خــورش | نـــبـــایــد کـــه بـــگـــزایــدت پـــرورش |
بـــخــور آن چــنــان کــان بــنــگــزایــدت | بــبــیـشــی خــورش تــن بــنـفـزایـدت |
مـکـن درخـورش خـویـش را چـار سـوی | چــنــان خــور کــه نـیـزت کــنــد آرزوی |
ز مــی نــیــزهــم شــادمــانــی گــزیـن | کـه مـسـت ازکـسـی نـشـنـود آفـریـن |
چــو یـزدان پــســنـدی پــسـنـدیـده ای | جهان چون تـنست و تـو چون دیده ای |
بـــســی از جـــهــان آفــریــن یــاد کــن | پــرســتــش بــریـن یــاد بــنــیــاد کــن |
بـــشـــر رفـــی نــگــه دار هــنــگـــام را | بـــــه روز و بـــــه شــــب گــــاه آرام را |
چـودانی که هسـتـی سرشتـه ز خـاک | فـــرامـــش مـــکـــن راه یـــزدان پـــاک |
پــرسـتــش ز خــورد ایـچ کـمـتــر مـکـن | تـو نـو بـاش گـرهـسـت گـیـتـی کـهـن |
بــه نـیـکـی گـرای و غـنـیـمـت شـنـاس | هـمـه ز آفــریـنـنـده دار ایـن ســپــاس |
مــگـــرد ایــچ گــونــه بـــه گـــرد بـــدی | بـــه نــیــکــی گــر ای اگــر بـــخــردی |
ســتــوده تــرآنــکــس بـــود در جــهــان | کــه نــیـکــش بــود آشــکــار و نــهــان |
هـــوا را مـــبــــر پــــیـــش رای وخــــرد | کــزان پــس خــرد ســوی تــو نـنـگــرد |
چــوخــواهـی کــه رنـج تــو آیـد بــه بــر | ز آمــــوزگــــاران مــــپــــرتــــاب ســــر |
دبـــــیــــری بــــیــــامــــوز فــــرزنــــد را | چـوهـسـتـی بـود خـویـش و پـیـونـد را |
دبــیـری رســانــد جــوان را بــه تــخــت | کـــنــد نــا ســـزا را ســـزاوار بـــخـــت |
دبــیـریـســت از پــیـشــه هـا ارجــمـنـد | کـــزو مــرد افـــگــنــده گــردد بـــلــنــد |
چـــو بـــا آلـــت و رای بـــاشـــد دبـــیــر | نــشـــیــنــد بـــر پـــادشـــا نــاگـــزیــر |
تـــــن خـــــویــــش آژیــــر دارد ز رنـــــج | بـــیــابـــد بــی انــدازه از شــاه گــنــج |
بـــلــاغــت چـــو بـــا خــط گــرد آیــدش | بــرانــدیـشــه مــعــنـی بــیـفــزایـدش |
ز لــفــظ آن گــزیــنــد کــه کــوتـــاه تـــر | بــخــط آن نــمــایــد کــه دلــخــواه تــر |
خــردمــنــد بـــایــد کــه بــاشــد دبــیــر | هــمــان بــردبــار و ســخــن یــادگــیـر |
هـــشـــیـــوار و ســــازیـــده پــــادشـــا | زبــان خـامـش از بــد بــه تــن پــارسـا |
شــکــیـبــا و بــا دانـش و راســت گـوی | وفــــادار و پــــاکــــیــــزه و تــــازه روی |
چــو بــا ایـن هـنــرهـا شــود نـزد شــاه | نـشـایـد نـشـسـتـن مـگـر پــیـش گـاه |
سـخــنـهـا چــوبــشـنـیـد از و شـهـریـار | دلـش تـازه شـد چـون گـل انـدر بــهـار |
چـنین گـفـت کـسـری بـه مـوبـد کـه رو | ورا پــــایـــگــــاهــــی بــــیـــارای نــــو |
درم خـــواه وخــــلـــعـــت ســـزاوار اوی | کـه در دل نـشـسـتـسـت گـفـتـار اوی |
*** | |
دگـر هـفـتـه چـون هـور بــفـراخـت تــاج | بــیـامـد نـشـسـت از بــر تــخــت عـاج |
ابــــــا نـــــامـــــور مـــــوبــــــدان و ردان | جـــهــانـــدار و بـــیــدار دل بـــخـــردان |
همی خـواسـت ز ایشـان جـهاندارشـاه | هــمــان نــیــز فـــرخ دبـــیــر ســـپـــاه |
هــم از فــیــلــســوفــان وز مــهــتـــران | ز هــر کــشـــوری کـــار دیــده ســـران |
هـــمـــان ســـاوه و یـــزدگـــرد دبــــیـــر | بــه پــیـش انــدرون بــهــمــن تــیـزویـر |
بــه بــوزرجــمـهـر آن زمـان گـفـت شـاه | کـــه دل را بـــیــارای و بـــنــمـــای راه |
زمــن راســتـــی هــرچ دانــی بـــگــوی | بـــه کــژی مــجـــو ازجـــهــان آبـــروی |
پــرسـتـش چـگـونـه اسـت فـرمـان مـن | نــگــه داشــتــن رای و پــیــمــان مــن |
ز گـیـتــی چــو آگـه شــونـد ایـن مـهـان | شــنــیـده بــگــویـنــد بــا هــمــرهــان |
چــنــیـن گــفــت بــا شــاه بــیـدار مــرد | کـــه ای بـــرتـــر از گـــنـــبــــد لـــاژورد |
پـــرســـتـــیـــدن شـــهـــریـــار زمـــیــن | نــجـــویــد خـــردمـــنــد جـــز راه دیــن |
نــبــایــد بــه فــرمــان شــاهــان درنــگ | نــبــایـد کــه بــاشــد دل شــاه تــنــگ |
هـرآنـکـس کـه بـرپـادشـا دشـمـنـسـت | روانــش پـــرســـتـــار آهــرمــنــســـت |
دلــی کــو نــدارد تـــن شـــاه دوســـت | نـبــایـد کـه بـاشـد ورا مـغـز و پـوسـت |
چــنـان دان کـه آرام گـیـتــیـســت شـاه | چــونـیـکـی کـنـیـم او دهـد دسـتــگـاه |
بــه نــیــک و بــد او را بــود دســت رس | نــــیــــازد بــــکــــیــــن و بآزرم کــــس |
تـــو مــپـــســنــد فــرزنــد را جــای اوی | چـــوجـــان دار در دل هــمـــه رای اوی |
بـه شـهری کـه هسـت اندرو مـهرشـاه | نـــیـــابــــد نـــیـــاز انــــدران بــــوم راه |
بـــــدی را تـــــو از فـــــر او بـــــگـــــذرد | کـه بــخـتــش هـمـه نـیـکـویـی پــرورد |
جـــهــان را دل ازشـــاه خـــنــدان بـــود | کـــه بـــر چـــهـــر او فـــر یــزدان بـــود |
چـو از نـعـمـتـش بــهـره یـابـی بــکـوش | کـه داری همیشـه بـه فـرمانش گوش |
بــه انـدیـشـه گـر سـربــپــیـچــی ازوی | نـبــیـنـد بــه نـیـکـی تـو را بــخـت روی |
چــو نــزدیــک دارد مــشــو بـــرمــنــش | وگــر دور گــردی مــشـــو بـــدکــنــش |
پــرســتــنــده گــر یــابــد از شــاه رنــج | نگـه کـن کـه بـا رنـج نـامـسـت و گـنج |
نــبـــایــد کــه ســـیــر آیــد از کـــارکــرد | هــمــان تــیـز گــردد ز گــفــتــار ســرد |
اگـر گـشــن شــد بــنـده را دســتــگــاه | بــه فـر و بــه نـام جــهـانـدار نـه شــاه |
گــر از ده یـکــی بــاژ خــواهـد رواســت | چــنـان رفـت بــایـد کـه او را هـواسـت |
گــرامــی تــر آنــکــس بـــود نــزد شــاه | کـه چـون گـشـن بــیـنـد ورا دسـتـگـاه |
ز بـــهــری کـــه اورا ســـرایــد ز گـــنــج | نـمــانــد کــه بــاشــد بــدو درد و رنــج |
ز یــزدان بـــود آنــک مـــانــد ســـپـــاس | کــنــد آفــریــن مــرد یــزدان شــنــاس |
و دیــگـــر کـــه انـــدر دلـــش راز شـــاه | بــدارد نــگــویـد بــه خــورشــیـد ومــاه |
بــه فـرمـان شـاه آنـک سـسـتـی کـنـد | هـمـی از تــن خـویـش مـسـتـی کـنـد |
نــکــوهــیــده بـــاشــد گــل آن درخــت | کــه نــپــراگــنـد بــار بــر تــاج وتــخــت |
ز کــســهــای او پــیــش او بــدمــگــوی | کــه کـــمــتـــر کــنــی نــزد او آبـــروی |
و گــر پـــرســدت هــرچ دانــی نــگــوی | بــه بــســیــار گــفــتــن مــبــر آبــروی |
هـرآنــکــس کــه بــســیـار گــویـد دروغ | بــه نــزدیـک شــاهـان نــگــیـرد فــروغ |
ســخــن کــان نـه انـدر خــورد بــا خــرد | بــکــوشــد کـه بــر پــادشــا نـشــمـرد |
فــزونــســت زان دانــش انــدر جــهــان | کـه بــشــنـیـد گـوش آشــکـار و نـهـان |
کـسـی را کـه شـاه جــهـان خــوار کـرد | بـــمــانــد هــمــیــشــه روان پــر ز درد |
هــمــان در جــهــان ارجــمــنــد آن بــود | کــه بـــا او لــب شــاه خـــنــدان بـــود |
چــو بـــنــوازدت شــاه کــشــی مــکــن | اگـر چــه پــرســتــنـده بــاشـی کـهـن |
کــه هــرچــنــد گــردد پــرســتــش دراز | چـنان دان کـه هسـت او ز تـو بـی نیاز |
اگـــر بــــا تــــو گـــردد ز چــــیـــزی دژم | بـــه پــوزش گــرای و مــزن هــیــچ دم |
اگــــر پــــرورد دیـــگــــری را هــــمــــان | پــرسـتــار بــاشـد چـو تـو بــی گـمـان |
و گــر نــیــســتــت آگــهــی زان گــنــاه | بـــرهــنــه دلــت را بـــبـــر نــزد شـــاه |
وگــر نــه هــیـچ تــاب انــدر آری بــه دل | بــدو روی مـنـمـای و پــی بــرگــســل |
بـــه فـــرش بـــبـــیــنـــد نــهــان تـــو را | دل کــــــژ و تــــــیــــــره روان تـــــــو را |
ازان پـــس نــیــابـــی تـــو زو نــیــکــوی | هــمــان گــرم گــفــتــار او نــشــنــوی |
در پـــادشـــا هــمـــچـــو دریــا شـــمــر | پــرســتــنـده مـلـاح وکــشــتــی هـنـر |
ســخــن لــنــگــر و بـــادبـــانــش خــرد | بـــه دریــا خــردمــنــد چـــون بـــگــذرد |
هــمــان بـــادبــان را کــنــد ســایــه دار | کـه هم سـایه دارسـت و هم مـایه دار |
کـــســـی کـــو نـــدارد روانـــش خــــرد | ســـزد گـــر در پـــادشـــا نـــســـپـــرد |
اگـــر پــــادشــــا کــــوه آتــــش بــــدی | پــرسـتــنـده را زیـسـتـن خـوش بــدی |
چــو آتــش گــه خــشــم ســوزان بـــود | چــوخــشــنــود بـــاشــد فــروزان بــود |
ازو یـک زمـان شـیـروشـهـدســت بــهـر | بــه دیـگــر زمـان چــون گــزایـنـده زهـر |
بــــه کــــردار دریــــا بــــود کــــارشــــاه | بـــه فــرمــان او تـــابـــد از چـــرخ مــاه |
ز دریـــا یـــکـــی ریـــگ دارد بــــه کـــف | دگــــر دربــــیـــابــــد مـــیـــان صــــدف |
جــهــان زنــده بـــادا بــنــوشــیــن روان | هـمـیـشـه بــه فـرمـانـش کـیـوان روان |
نــگــه کــرد کــســری بـــگــفــتــا راوی | دلــش گــشــت خــرم بــه دیــدار اوی |
چـو گـفـتـی کـه زه بــدره بــودی چـهـار | بــدیـن گـونـه بـد بــخـشـش شـهـریـار |
چــو بـــا زه بـــگــفــتــی زهــازه بــهــم | چــهـل بــدره بــودی ز گــنــجــش درم |
چــو گــنـجــور بــاشــاه کــردی شــمـار | بـــه هـــربـــدره بـــودی درم ده هـــزار |
شــهــنــشــاه بـــا زه زهــازه بــگــفــت | کــه گــفــتــار او بـــا درم بــود جــفــت |
بــیــاورد گــنــجــور خــورشــیــد چــهــر | درم بـــدره هــا پــیــش بــوزرجــمــهــر |
بــریـن داسـتــان بــرسـخـن سـاخــتــم | بـــه مــهــبـــود دســتــور پـــرداخــتــم |
مــیــاســای ز آمــوخـــتـــن یــک زمــان | ز دانــش مــیــفــگــن دل انــدرگــمــان |
چــوگــویــی کــه فــام خــرد تــوخــتـــم | هــمــه هــرچ بــایـســتــم آمــوخــتــم |
یــکـــی نـــغـــز بـــازی کـــنـــد روزگـــار | کــه بـــنــشــانــدت پــیــش آمــوزگــار |
ز دهـقـان کـنـون بــشـنـو ایـن داسـتـان | کــه بــرخــوانـد از گـفــتــه بــاســتــان |
گروه کتاب پایگاه خبری شاعر
منبع : درج
منبع : درج