زیبایی شناسی انواع ادبی . بخش هشتم
شعر کوچه از مشیری را با دقت بر رسی کنیم . نو آوری است در . لفظ .
معنی . قالب . ( در ضمن ، عزیزی نوشته بودند . « قالب سپید » نداریم . !)
………..
بی تو، مهتاب‌شبی، باز از آن كوچه گذشتم،
ـــ 7 ــ ـــ /7 7ـــ ـــ /7 7 ـــ ـــ / 7 7 ـــ ـــ
بحر رمل مخبون چهار رکنی است . که چهار مصراعی ش ، انگار یک دوبیتی
مستقل می شود . اما ، در وزنی سنگین تر سروده شده است .
شدم ؛ آن عاشق دیوانه ، كه بودم
77ـــ ـــ /7 7 ـــ ـــ /7 7 ــ ـــ
بحر رمل مخبون ، سه رکنی . (در سرایش ؛ سه رکنی و چهار رکنی .)
قابل تشخیص در وهله اول نیستند.
چون هردو در یک بحر و وزنی ، کامل هستند . درحالیکه.زحاف (محذوفی )
بود. تشخیص ساده تر بود
در این بیت ببینید .چه اتفاقی می افتد ؟
در نهانخانۀ جانم، گل یاد تو، درخشید
ـــ 7 ــ ـــ /7 7ـــ ـــ /7 7 ـــ ـــ / 7 7 ـــ ـــ
باز یک مصراع چهار رکنی رمل مخبون دارد ؛ که مصراع دیگر بیت را نتوانسته
همراه کند . با تساوی عروضی .
یعنی : چون یک بار ،می توانیم ، رکن رمل سالم آن هم در آغاز مصراع به کار
ببریم . پس تقسیم بر( دو ) کرده . تا ، دو تا مصراع داشته باشد . تا، در هریک
مجاز باشد . یک رکن رمل سالم داشته باشد .
با این ساختار شکنی در قالب، می بینیم . از خطای عروضی مصون مانده .
ببینید :
باغ صد خاطره خندید،…
ـــ 7 ــ ـــ /7 7ـــ ـــ
عطر صد خاطره پیچید:….
ـــ 7 ــ ـــ /7 7ـــ ـــ
تا ،می رسیم ؛ به جایی که فرودتمام ( از 4 به 3 و به 2 )
و بزیبایی ، از اینجا ، برعکس عمل می کند.
از دو رکنی به سه و بعد چهار صعود میکند .که فرود و فراز ها قرینه شود
ولی این دوتا ، دو رکنی (همان تقسیم بر دوی چهار رکنی )را، می بینیم که
مصراع را ، دقیق ، تقسیم بر دو (2) نکرده .یا نتوانسته .
لذا . هجای بلند اول مصراع بعدی ،در مصرع اولی قرار دارد . که باید علامتی
داد . که این بعد «خط تیره » متعلق به مصرع بعد است
وگرنه علاوه بر بهم خوردن وزن خودش . وزن بعدی هم مخدوش می شود . و
آغازش. نه رمل سالم است نه مخبون . با تک هجایی کوتاه .
اما. (هجای بلند اضافه قبلی را بعد خط تیره ( – ) می گذارد که این ، متعلق به
بعدی است . و وقتی این هجای بلند بیاید سر مصراع بعدی وزن درست می
شود و رکن ، رمل سالم می شود
و می تواند ؛ دوبار رکن سالم داشته باشد . ببینید :
در ضمن اگر اینکار نمی شد . و چهار رکنی باقی می ماند . ایرادی نداشت و
مجبور بر تقسیم هم نبود . زیرا
می شد . طوری بخوانیم ؛ که صحیح در آید ؛ مثلاً :
(ـــ7 ــ ـــ /7 7ـــ ـــ/77 ــــ ــــ/77 ـــ ـــ / )
یادم آید ؛ تو به من (گف. ت. یَ. زین. عش. ق . حَ. ذر. کن .)
به جای
یادم آید ؛ تو به من ( گف .تی . اَ . زین. عش. ق. حَ. ذر . کن )
اما فراز و فردو موسیقی ش باز ، به هم می خورد . دقت فرمایید .
یادم آید، تو به من گف- تی:
ـــ7 ــ ـــ / 7 7ـــ ـــ/ ـــ
ـ « از این عشق حذر كن!
7 ــ ـــ /7 7ـــ ـــ
یعنی به هم وصل کنیم (4 رکنی ) غلط می شود .(دوتا رمل سالم )
این دو بیت را ملاحظه فرمایید .
می خواهدمصرعی را سه رکنی و بعدی را چهار رکنی بیاورد .
ولی چون مصرع بعدش سه رکنی در آمده ؛ و چهاررکنی ش درست نشده .
یک رکن ، « جدا گانه » افزوده به ذیلش .
باش فردا، كه دلت با دگران است !
ـــ7 ــ ـــ /7 7ـــ ـــ/77 ـــ ـــ/
تا فراموش كنی، چندی از این شهر سفر كن
ــــ 7 ــ ـــ /7 7ـــ ـــ/77 ـــ ـــ/ 77 ـــ ـــ
با تو گفتم: «حذر از عشق!؟ – ندانم
ـــ7 ــ ـــ /7 7ـــ ـــ/77 ـــ ـــ… = « 3 »
سفر از پیش تو؟ هرگز نتوانم،
7 7ـــ ـــ/77 ـــ ـــ/ 77 ـــ ـــ ….« 1 – 4 »
نتوانم !
77 ـــ ــــ … « 1 +».. .. پلکان ، درست شد .
و نیز علاوه بر نوسان وزن (پلکانی )، در قافیه ها ه.. که گاه رعایت نشده و گاه
تعویض شده .و گاه غلط است . (گذشت و نشست). یا در( دشت و گسست)
. ولی بحر سرایش ثابت است
که استاد مشیری از این قبیل دارند .)این یک نو آوری زیباست .
هم از یکنواختی وزن پرهیز می شود . هم فراز و فرود زیباست . عدم تساوی
رکن در عروض عرب ،هم وجود دارد .
و به نظر می آید !؟ شاید همین نوسان فراز فرودی مایهء اصلی طرح شعر
پلكاني (زلال )می شود. که یا فراز و فرودی یا فرازی فقط .
فراز ، تا ضرباهنگ (میانی ) و بعد فرود . تا تعدادمساوی شروع. و همه به قرینه
……………
مثال:
بلی…؛ ما را…
سری بودی ؛ به سامانی .
و ایـامی ، و دسـتی بر قـلـم ، مـانـی .
به هنجار ؛ آن چه دل ترسیم کرد ؛ از رسمِ میـدانی .
نه ایامی…که دستی بر قلـم مانی .
نه در ترسیم میـدانی ؟
بلی رؤیـا .1
……………..
اینگونه ، عمل کردن ها را ، در شکل و طرح و فالب هایی گاه بیگاه شاهدیم .
تا اینکه جناب طارق هم شعر « متفیر » را مطرح فرمودند .
که من ، « خوشه وشون » نامیدم .که مشروح .می آید .(بعداً )
و در واقع ، صائب با بهار و ایرج جا ، عوض کرد . سادگی به جای فنی ومغلق ..
نئوکلاسیک طرز همین بزرگان را دنبال می کند .
در شعر ملک الشعرا بهار . واژه از هر زبانی هست. تا غزل و قصیده به لهجه
مشهدی . و در تمام قالبها . و تضمین ها و..که سرآمد قصیده معاصر است .
و شهریار در غزل معاصر زیباترین بیان و شیرین ترین لهجه را دارد . که برهمه
روشن است
شعر ساده ء پر از امثال و حکم ایرج میرزا ، شعر سهل سعدی را ، یاد آور
است . و قصاید بهار … قصاید عنصری و فرخی و.. را
پروین ، کار خاصی نکرد . نه در قالب . نه در بیان . و محافظه کارانه زیست .
ولی ، فروغ ، با نبوغ خود ، جبران کرد .
متبحر در کلاسیک و سر آمد در نو آوری. . بروانی .و سادگی ایرج و سعدی .
نوآوری در گذشته ها :
درانواع ادبی (طی دوران ) هم رخ داده ..، مثل
مثلاً : حماسه ، در مقابل ترانهء عاشقانه ،
که در زمانش ، یک نوآوری بوده است .
مستزاد ، یک نوآوری بوده. درقالب های ادبی و..و.. پس ، همیشه ، این تفکر
وجود داشته . و دارد .( مستزاد به بحر طویل ، چراغ داد . و بحر طویل ، الگوی
شعر « نو » و نیمایی شد )
( درمقاله ، آنالیز تطور « دوبیتی » تا « نو » مفصل نوشتم . )
امروزه نئو کلاسیک ، در واقع ، کهن را ، بازسازی می کند ؛ و با «نو»می
آمیزد . که نمونه را دیدید
معتقدم :
[ کهنه را ، نو می کنم ؛ من در بیان …..کهنه از نو ، رو نمایی می کنم ]
(در «خیرمقدم» سالها قبل نوشتم )
بازسازی . طراوت دادن . به روز کردن . آمیختن دوره ها باهم ، برای درک بهتر و
بیشتر فرهنگ . نشان دادن زیبایی های فرهنگی ، با ادبیات
برای تطبیق دادن دوره ها . زبان ها ، و عروض ها ، با عروض پارسی هم . بارها
، نوشته ام که چگونه صحیح است عمل شود .
تا در تقطیع اشکالی بروز نکند . و اینک ، یک اشاره ای .
می دانیم .که در لهجه های زبان انگلیسی ،و فرانسه ، هم تلفظ ها کمی
تفاوت دارند . از جمله : ( کار ) .
به شکل ( کار ) کلاسیک و ( کَر ) جدید .تلفظ می شود . مثلا : در واژهء
(شاربن = کاربون = کربن ) و…و..
پس ، کافی است ؛ از تلفظ جدیدش ، بهره بگیریم . تا ، تقطیع ، خدشه ای
نبیند .
یعنی : (کار = ـــ 7… هجای کشیده ) .بشود ؛ (کَر = ـــــ ….هجای بلند )
منطبق با عروض پارسی می شود .
چون تشابه فونتیکی و نیز ، دستوری بسیاری در آذری و فرانسه ،هم وجود دارد
(ازهمسانی تلفظ آوایی چون«یو».گرفته ، تا مطابقت نحوی صفت وموصوف)
پس ، آذری را هم ، به همین روال ، تقطیع می کنیم .وخواهید دید . لزومی
ندارد بگوییم . عروض آذری ، هجایی است . ( تعداد هجا . نه نو ع هجا )
این بیت ، به روش آذری تقطیع شده …
ادامه دارد ) …تا 17
بخش نقد ادبی | پایگاه خبری شاعر
منبع: شعر نو
